Bewustzijns- of zielsoefeningen
Om deze oefeningen zelfstandig en verantwoord te kunnen uitoefenen is het noodzakelijk om zelf een duidelijk inzicht te verkrijgen in het begrip " Bewustzijn of ziel."
Er valt natuurlijk zeer veel over de ziel te zeggen. Om het echter kort te omschrijven kunnen we zeggen dat de ziel bestaat uit het bewustzijn dat ook het onbewuste omvat.
Meestal zijn we geneigd dit begrip verwant te zien met onze gevoelens en de ziel als iets psychisch te zien. Hier kunnen we het echter ruimer bekijken; De ziel is namelijk kosmisch van natuur en niet begrensd op een lichaam. ( voor meer uitleg zie het boek: " De zielsdimensie van de yoga)
Er bestaan drie ziels- of bewustzijnskrachten; het denken, het voelen en de wil. Door zielsoefeningen worden deze zielskrachten getraind.
Wat is een bewustzijns- of zielsoefening?
Heinz Grill beschrijft het als volgt;
"Een oefening, waabij de opmerkzaamheid voor een bepaalde tijd toegewijd wordt aan een concrete zaak, een object of een idee, is een ziels- of bewustzijnsoefening. Door zich volledig te wenden tot een object of zaak of idee, ontstaat rust en innerlijkheid. Het denken wordt van het wens-en wilsleven gescheiden.
Deze fijne scheiding leidt tot nieuwe inzichten en indrukken."
Het denken, voelen en willen zijn gewoonlijk heel nauw met elkaar verbonden en zelfs zo met elkaar verstrengeld dat ze elkaar voortdurend beïnvloeden. Het denken kan bijvoorbeeld zodanig bepaald worden door een bepaalde emotie dat het denken veel minder objectief is dan wijzelf denken. Wanneer we iets heel graag willen kan deze wil zodanig ons denken grijpen dat we in een fixatie komen en het denken nog weinig objectief en logisch wordt.
"Wat kan verder ontwikkeld worden?
De drie bewustzijnskrachten; het denken, voelen en willen kunnen verder ontwikkeld worden zodat ze voor ons en ons bewustzijn bruikbare, objectieve instrumenten worden. Het denken kan zich verder ontwikkelen tot een logisch voorstellend, vormgevend denken. Naast de gekende gevoelens ontwikkelen we ook diepere, objectieve indrukken of gewaarwordingen vanuit een voorgestelde gedachte en de wil kan vrijer, meer beschikbaar worden voor het voorstellen van de gedachte , voor hetgeen we in de ziel echt willen.
Zie ook: De driegeleding
In het ideale geval kunnen deze drie bewustzijnskrachten onafhankelijk van elkaar functioneren zodat ze elk op zich hun capaciteit kunnen vergroten. Dit wordt door de bewustzijnsoefeningen en in het bijzonder door de concentratie (*2) gestimuleerd.
Heinz Grill,
grondlegger v.d. nieuwe yogawil
Waarom bewustzijnsoefeningen doen?
Bewustzijnsoefeningen kunnen een grote hulp bieden in het dagelijks leven; om zelf het eigen leven meer te sturen, minder afhankelijk te zijn van anderen, hardnekkige gedachtepatronen te overwinnen, zich niet iedere keer opnieuw te laten meeslepen door emoties, meer daadkracht te ontwikkelen, mentaal en fysiek sterker te worden, ....
Verder zijn bewustzijnsoefeningen ook noodzakelijk om stappen te kunnen zetten in een ontwikkelingsproces, dat niet alleen ons persoonlijk ten goede komt maar ook onze omgeving, de cultuur .....
Deze oefeningen zijn ook een goede voorbereiding voor de meditatie. (*1)
Hoe oefenen we?
De oefening begint altijd met een degelijke, objectieve waarneming. Aan de hand van bewustzijnsoefeningen scholen we onze waarnemingscapaciteit.
Er ontstaat ook een eerste zelfdiscipline; de wil wordt ingezet om in een bepaalde volgorde waar te nemen en te beschrijven. Het gemoed, dat het vaak vlug wil opgeven, wordt steeds opnieuw overwonnen door de kracht van het zelf beslissen om de oefening verder te zetten. Ook de eigen bedenkingen, beoordelingen, opkomende gevoelens en stemmingen worden gedisciplineerd aan de kant gelaten door zich steeds opnieuw te richten naar het object.
Daarop volgt het levendig en plastisch beschrijven van het object, de persoon....... zodat een beeld gevormd wordt. Door dit vormgevend denken ontstaat een voorstelling.
Daarna stellen we ons het object voor vanuit de herinnering van de beschrijving. Het beeld ontstaat dus niet zozeer vanuit een ingespannen en louter intellectueel terughalen van de herinnering. Maar wel vanuit de voorstelling.
Een volgende stap is dan het ontwikkelen van gewaarwordingen.
Waar en wanneer oefenen we?
Best elke dag, ritme en herhaling zijn belangrijk om nieuwe gewoontes in te voeren. We laten ons hierbij even niet leiden door allerlei zaken zoals het werk dat wacht, het gemoed die het liever uitstelt, enz. We beslissen en plannen de oefening zelf en ontwikkelen daardoor o.a. meer zelfdiscipline en daadkracht.
In het begin is het aan te raden een rustige plaats te zoeken, waar we niet gestoord worden door lawaai, telefoon, enz. Later kunnen we de oefening ook buiten in de natuur, in een wachtzaal, op de trein enz uitvoeren. We kunnen op een stoel, op de grond zitten. Het allerbelangrijkste is dat de rug steeds opgericht is en de ogen open gehouden worden. Lopend maakt het iets moeilijker voor de concentratie, het denken , het beschouwelijke karakter.
Werking van de oefeningen
In het begin kunnen we bemerken dat ons lichaam zich ontspant, de schouders zakken en ontspannen zich wat. We kunnen vaststellen dat we precies meer in ons lichaam verankerd zijn, steviger met de voeten op de grond staan. Er ontstaat een eerste klaarheid in het hoofd, alsook een indruk van wijdte. Dit laatste betekent dat we minder in onszelf opgesloten zitten en gemakkelijker in verbinding met anderen, de natuur enz komen.
Wanneer we regelmatig en tijdens een langere periode oefenen kunnen we ervaren hoe onze levenskrachten (of energie) vermeerderen. Zowel het zenuwstelsel, het spijsverteringsstelsel alsook het hart en de bloedsomloop worden ontlast en versterkt. Ook de immuniteit wordt gunstig beïnvloed. Verder kunnen we ook een zekere rust en evenwicht op psychologisch vlak bemerken.
(*1) Meditatie
De bewustzijnsoefening met de waarneming en een concrete inhoud bevordert de concentratiecapaciteit en mentale wakkerheid. Ze kan dus gezien worden als voorbereiding op de meditatie*. H .Grill
Meditatie veronderstelt een actief bewustzijnsproces waarbij we de concrete gedachte of inhoud heel levendig zelf denken en voorstellen. De eigen gedachten, gevoelens, verlangens wijken naar de achtergrond. We sluiten ons niet op in onze eigen binnenwereld, geraken niet in een dromerige toestand of trance. We zitten niet verzonken in onszelf zonder één enkele gedachte. Integendeel door een inhoud centraal te stellen en voor te stellen ontstaat meer klaarheid in ons bewustzijn en kan ons uiteindelijk een inzicht of gewaarwording tegemoetkomen. Meditatie brengt dus nieuwe inzichten, rust, evenwicht, stabiliteit en verbinding met de omgeving en zichzelf. Ze kan gezien worden als het resultaat van een goede concentratie.
(*2) Concentratie wordt gewoonlijk begrepen als een samentrekken van denken, voelen en willen tot één vitale kracht zoals we dit ondermeer zien in talrijke sporten vb Oosterse gevechtssporten. Hier echter bedoelen we met concentratie een onderverdelen van denken, voelen en willen. Er ontstaat geen vermenging van de drie bewustzijnskrachten maar een degelijke, geordende indeling van deze drie.
Meer over de concentratie in één van de volgende artikels.